Ikona| Icône

W cyklu „Ikony” Aurelii Tymińskiej doświadczamy pewnego dysonansu, konfrontując się z prezentowanymi quasi-portretami, poddanymi deformacjom i wynaturzeniom. Mimo zastosowania analogicznych do klasycznych ikon środków wyrazu w ich uwspółcześnionych wersjach, takich jak spłaszczenie – zarówno koloru jak i formy, deformację, użycie form geometrycznych i symbolu, odrealnienie, malarka wychodzi poza kanony przedstawienia tradycyjnej ikony. Na jej obrazach wyświęcone zostają dysfunkcje ludzkiej duchowości i emocjonalności. Łamie nawyki postrzegania świętości i piękna, i zastępuje je ostrą krytyką współczesnego człowieczeństwa, jego zagubienia i kontestacyjną oceną jego kondycji i dzisiejszych priorytetów. Odnosi się wrażenie, że zatracamy rozumienie znaczeń tego, co święte i ziemskie, zacierając granice między nimi i tasując swobodnie tymi wartościami.

Tematy Sacrum i Profanum są kluczowe w instalacji Małgorzaty Kaczmarskiej. Artystka dzieli przestrzeń na dwie strefy, podobnie jak to jest w pierwotnej funkcji ikonostasu. Ustanawia granicę pomiędzy sanktuarium – miejscem ołtarzowym, a nawą przeznaczoną dla wiernych, wspomniane Sacrum i Profanum. Odbiorca jest postawiony przed dylematem wyboru pomiędzy tymi strefami i sam decyduje – nie tylko, gdzie chce przebywać, ale też, co stanowi dla niego element sakralności i świeckości. Archetyp tej postawy – człowieka korzystającego z własnej woli, dokonującego wyboru pomiędzy świętością i odejściem od niej, między niebem i ziemią – znajdujemy w całym zapisie i sztuce idei chrześcijańskich. Ale dla samego odbiorcy może to również być rodzaj rytuału cielesno-duchowego. Rytuał, budzący skojarzenia z niektórymi przedstawieniami kanonicznymi w praktyce ikonopisarstwa dopowiedziany jest przez autorkę również w jej drugiej realizacji. Tu widzimy rytm gestów – powtarzalnych i podobnych. Odbiorca, prowadzony przez realizację artystki, bierze mimowolnie udział w swego rodzaju obrzędzie poprzez misterium znaku i metrum.

Pozornie odmienne podejście prezentuje w swoich pracach Agnieszka Chmura- Wieczorek. W cyklu rzeźb i płaskorzeźb ceramicznych „Madonny” rzeźbiarka wprowadza nas w idealistyczny świat piękna duchowego. Wyidealizowane formy kobiece nieco wygłuszają naszą czujność. A ich uproszczenie wprowadza złudny spokój. Zastosowanie elementów lustra i schematyczność przedstawienia pozwala nam na utożsamianie się z takim wyobrażeniem. Poddajemy się tej pozytywnej afirmacji i samozadowoleniu. Tymczasem mylny uniwersalizm autorka rozwarstwia poprzez swoistą dywergencję, zwiększając rozbieżności i różnice fałszywie jednolitego kanonu. Osadza je w różnej kulturze, funkcji, celu i imperatywie, a nawet w czasie. To refleksja na temat naszej celowości. Poświęcenie, pełnia i uzasadnienie jako światło wyidealizowanych form rzeźbiarskich jest podkreślone kontrastowymi, turpistycznymi „Maszkaronami” – będącymi światłocieniem i niepokojącym alterego perfekcyjnej koncepcji rzeczywistości.

W prezentowanych realizacjach Monika Aleksandrowicz nawiązuje do cielesności i fizyczności człowieka, wskazując na ciągle istniejące w kulturze i pokutujące przekonanie dotyczące dychotomii podziału na to, co cielesne i duchowe, na sacrum i profanum. Wstydzimy się własnego ciała, zadajemy mu cierpienie poprzez deprecjonowanie jego wartości – zaniedbujemy je albo nadmierne skupiamy się nad budowaniem jego doskonałości. Za każdym razem poddajemy je, świadomie lub nie, różnym czynnościom mającym na celu jego zmianę. Do pewnego stopnia jest plastyczne i daje się formować, ale jest nietrwałe i ulega procesom biologicznym. Skóra to „mapa czasu”. Zapisuje w sobie historię naszego życia. Uplastycznia i wizualizuje wszystkie ingerencje. Jest fizycznym dowodem naszego istnienia. Naszym tu i teraz. Ograniczenie rozwoju i różnorodności jest wbrew naturze, wbrew biologii. Podobne nie może oznaczać takie samo...

Geometria jest również cechą kompozycji chromatycznych Konrada Kuźniewskiego. Złożone są one z wielobarwnych elementów strukturalnych. Modułowość i możliwość autoaranżacji na płaszczyźnie stwarza wymiar percepcji obrazu w odniesieniu do jego struktur poprzez zmysł dotyku. Ta dwoistość daje widzowi możliwość aktywnego odbioru obrazu i procesu tworzenia. Znamienny jest współproces tworzenia artysty i odbiorcy, gdzie modułowe geometryczne formy i płaszczyzny nadane przez autora, zachęcają odbiorcę do własnej interpretacji kontemplacji „dzieła otwartego”, bądź dezintegracji jego formy zastanej, uruchamiając tym samym proces odbiorca-dzieło.

Każdy z artystów biorących udział w projekcie „Ikona | Icône”, poprzez działania artystyczne, wchodzi osobiście oraz wprowadza odbiorcę w rodzaj obrzędu, jakim jest sztuka, a w szczególności sztuka ikonografii. Jeśli rozumiemy obcowanie ze sztuką, czy to w bezpośredni sposób – tworząc ją, czy w pośredni – odbierając ją, jako doświadczenie o charakterze mistycznym, można górnolotnie założyć, że ten akt jest rodzajem modlitwy. I kontynuując: modlitwa stanowi rodzaj obrzędu, obrzęd jest formą wyrażania ludzkich uczuć i myśli i przeobraża się w kult, a ten rodzi kulturę. Wchodząc za artystami w misterium sztuki dokonujemy odkrycia wydawać by się mogło dawno zapomnianych pokładów własnej wrażliwości, duchowości i szerszego rozumienia uniwersum.

Miejsce i temat przedsięwzięcia nie są przypadkowe. To podróż w czasie i kulturze. Pięcioro artystów z kraju, w którym wciąż silne są wpływy kultury chrześcijańskiej, dokonuje metaforycznej wędrówki do miejsca o silnych tradycjach tejże kultury, poddając refleksji zmiany, jakich doświadczamy w percepcji naszego człowieczeństwa.