Prowokacja bydgoska 1981

Od 19 marca w Sali Kolumnowej Gmachu Głównego Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy ma miejsce wystawa malarstwa „PROWOKACJA BYDGOSKA 1981”. Autorem idei tego projektu oraz współkuratorem wystawy (z Wacławem Kuczmą) jest Paweł Lewandowski-Palle. Idea narodziła się wiosną 2021 roku, w czterdziestolecie Wydarzeń Bydgoskich z marca 1981 roku; dla jednych Prowokacji Bydgoskiej, dla innych Kryzysu Bydgoskiego czy Konfliktu Bydgoskiego. Bydgoski marzec należy do tych trudniejszych tematów sztuki. W jakimś sensie zaistniał w rysunku i grafice, w malarstwie był marginalny, w każdym razie jest to historyczna, pierwsza zbiorowa wystawa malarstwa o paskudnym czasie bydgoskiego marca 1981.

Wystawy powstają z różnych powodów, z wewnętrznego nakazu przyzwoitości wobec ludzi, czasu i wydarzeń. Do projektu zaproszonych zostało 45 artystek i artystów, którym w twórczości jest bliska refleksja społeczna, przyjmując wymiar obrazu malarskiego. Znaczną część zaproszonych malarek i malarzy stanowiły osoby związane z wrocławską ASP. Część z nich zrealizowała dzieło, jakaś część po początkowym entuzjazmie do projektu, wycofała się, także w tzw. „ostatniej chwili”. Rezultat artystyczny wystawy był nieprzewidywalny. Wystawa była „w procesie” praktycznie do jej udostępnienia. Kuratorzy w całej złożoności nieczytelnej przestrzeni ich konstytuującej nie byli cenzorami.

Artyści, nie wyręczając historyków, dzielą się refleksją o wydarzeniach poprzedzających wprowadzenie Stanu Wojennego. To daleka od rywalizacji wystawa wielopokoleniowa, której nestorem jest Michał Kosma Jędrzejewski, który przyszedł na świat w połowie lat 30. XX wieku, a najmłodszy uczestnik, Błażej Kłossak, urodził się już w tym wieku. Forma zgromadzonych obrazów jest zróżnicowana, od formuł realizmu, przez sztukę pojęciową, po wypowiedzi abstrakcyjne. Wystawa wydaje się być klasyczną w aspekcie eksponowanych dzieł artystów; w tym sensie można więc mówić o niej, jako reprezentatywnej dla ich twórczości. Zaprezentowanie dzieł właśnie w Bydgoszczy wydaje się być oczywistością ale ma sens głębszy. W sposób zróżnicowany wyznaczają one oś zła; jest nią zarówno format milicyjnej/policyjnej pałki, jak i użycie przeciw społeczeństwu przez peerelowskie władze wojska.

Udostępnienie wystawy w 43. rocznicę wydarzeń i w czasie aktualnych protestów rolniczych jest symboliczne.

Na kamieniu przed budynkiem Urzędu Wojewódzkiego przy ulicy Jagiellońskiej 3 umieszczony jest napis: „W TYM GMACHU W DNIU 19 MARCA 1981 ROKU WYRAŻONA ZOSTAŁA WOLA OGÓŁU BY PAŃSTWO STAŁO PRAWEM A SPOŁECZEŃSTWO SPRAWIEDLIWOŚCIĄ, LUD ZAŚ UJĄŁ W SWE RĘCE CAŁOŚĆ DZIEDZICTWA NARODOWEGO”. Napis trwa; podobnie jak papier jest cierpliwy…

Paweł Lewandowski-Palle

Artyści: Wojciech Akuszewski, Grzegorz Bienias, Marta Borgosz, Joanna Burda, Barbara Cyran, Wiesław Gołuch, Marcelina Groń, Michał K. Jędrzejewski, Wojciech Kaniowski, Barbara Kawczyńska, Krzysztof Kiwerski, Błażej Kłossak, Wacław Kuczma, Marek Kulig, Paweł Lewandowski-Palle, Zuzanna Marszałkowska, Patrycja Mikołajczak, Zdzisław Nitka , Wiktoria Nowaczyk, Wojciech Pukocz, Krzysztof Skarbek, Karolina Szpytma, Daniela Tagowska, Michał Träger, Andrzej Zdanowicz